گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission) یا همان گیربکس AT یکی از پیچیده‌ترین و کاربردی‌ترین سیستم‌های خودروهای مدرن است که تعویض دنده را بدون نیاز به دخالت راننده انجام می‌دهد. این سامانه مهم، عملکرد و راندمان خودرو را به شکل محسوسی بهبود می‌بخشد و رانندگی را آسان‌تر و ایمن‌تر می‌سازد.
یکی از اجزای کلیدی این سیستم، تورک کانورتر (Torque Converter) است که به‌عنوان جایگزینی برای کلاچ در گیربکس‌های دستی عمل میکند و نقش مهمی در تنظیم و انتقال نیروی موتور دارد. علاوه بر این، پوسته گیربکس (Transmission Case) ساختاری مقاوم است که تمامی اجزا و قطعات داخلی گیربکس را در بر می‌گیرد و از آنها در برابر آسیب‌های خارجی محافظت میکند
شناخت اجزای اصلی گیربکس AT و نحوه عملکرد آنها، برای درک بهتر مشکلات احتمالی و انجام سرویس‌های به‌موقع بسیار حیاتی است. در این مطلب از تعمیرگاه گیربکس اتوماتیک سعدی در تهران، به بررسی اجزای کلیدی گیربکس اتوماتیک، تعاریف، وظایف و اهمیت آنها می‌پردازیم. همچنین نکات مهمی درباره نگهداری هر بخش ارائه خواهیم کرد تا بتوانید از گیربکس خودروی خود به بهترین شکل مراقبت کنید.
۱- تورک کانورتر (Torque Converter)
تعریف
تورک کانورتر یا مبدل گشتاور، یک کوپلینگ هیدرولیکی است که جایگزین سیستم کلاچ در گیربکس‌های دستی شده و میان موتور و گیربکس قرار می‌گیرد. این قطعه، به موتور اجازه می‌دهد حتی در حالتی که خودرو ایستاده است، به کار خود ادامه دهد بدون اینکه موتور خاموش شود.
وظیفه
- انتقال توان: تورک کانورتر توان موتور را از طریق سیال (روغن گیربکس) به گیربکس منتقل میکند.
- افزایش گشتاور در دورهای پایین: هنگام شروع حرکت و شتاب‌گیری اولیه، تورک کانورتر می‌تواند گشتاور را تقویت کند تا خودرو راحت‌تر از حالت سکون به حرکت درآید.
- جلوگیری از خاموش شدن موتور: در ترافیک‌های شهری و توقف‌های مکرر، تورک کانورتر مانع از اتصال کامل مکانیکی میان موتور و چرخ‌ها شده و از خاموش شدن موتور جلوگیری میکند.
اهمیت
تورک کانورتر برای ایجاد حرکت نرم و بی‌وقفه در آغاز حرکت و در ترافیک‌های سنگین ضروری است. بدون این قطعه، موتور در هنگام ایستادن خودرو خاموش می‌شد و رانندگی روانی نداشتیم.
نکته نگهداری
- تعویض روغن گیربکس در زمان‌بندی توصیه‌شده، برای سالم ماندن تورک کانورتر ضروری است.
- توجه به هرگونه لرزش غیرعادی یا صدای زوزه می‌تواند نشانه خرابی تورک کانورتر باشد.
۲- مجموعه دنده‌های سیاره‌ای (Planetary Gear Sets)
تعریف
مجموعه دنده‌های سیاره‌ای شامل یک چرخ دنده مرکزی (سان گیِر)، چند چرخ دنده سیاره‌ای (پلنت) و یک رینگ گیِر (حلقه بیرونی) است. این ساختار به دلیل شکل قرارگیری دنده‌ها، نام «سیاره‌ای» را گرفته است.
وظیفه
- تولید نسبت‌های دنده متنوع: با قفل کردن یا آزاد کردن هر بخش (سان گیِر، پلنت‌ها یا رینگ گیِر)، نسبت دنده‌های مختلفی ایجاد می‌شود که در عملکردهای شتاب‌گیری، حرکت آرام و دنده عقب مؤثر هستند.
- توزیع توان: این مجموعه با ترکیب‌های مختلف، امکان تغییر دور و گشتاور خروجی را فراهم میکند.
اهمیت
دنده‌های سیاره‌ای، قلب گیربکس اتوماتیک محسوب می‌شوند و تنوع دنده‌ها را بدون نیاز به چند محور موازی ممکن می‌سازند. این امر باعث می‌شود گیربکس اتوماتیک ابعاد جمع‌وجوری داشته و همزمان کارایی بالایی ارائه دهد.
نکته نگهداری
- تغییرات ناگهانی در صدای گیربکس یا تعویض‌های ناهماهنگ دنده می‌تواند نشانه خرابی در دنده‌های سیاره‌ای باشد.
- بررسی دورهای روغن گیربکس و جلوگیری از کاهش سطح آن، به عمر طولانی‌تر این دنده‌ها کمک میکند.
۳- مجموعه کلاچ‌ها و باندها (Clutches and Bands)
تعریف
کلاچ‌ها مجموعه‌ای از صفحات اصطکاکی هستند که با استفاده از فشار هیدرولیکی، قسمت‌های مختلف دنده‌های سیاره‌ای را درگیر یا آزاد می‌کنند. باندها نیز نوارهای فلزی با لایه اصطکاکی داخلی هستند که دور بخش خاصی از مجموعه دنده قرار گرفته و آن را نگه می‌دارند یا رها می‌کنند.
وظیفه
- درگیر کردن یا نگه داشتن دنده‌ها: کلاچ‌ها و باندها باعث تغییر یا حفظ نسبت دنده می‌شوند؛ کلاچ‌ها معمولاً برای اتصال یک جزء چرخان به بخش دیگر به‌کار می‌روند و باندها برای نگه داشتن یک جزء از چرخش.
- تعویض نرم دنده: فعال شدن یا غیرفعال شدن این قطعات به کنترل دقیق گیربکس کمک میکند تا خودرو بدون تقه‌های شدید دنده عوض کند.
اهمیت
کلاچ‌ها و باندها نقش مهمی در کیفیت و سرعت تعویض دنده دارند. هرگونه خرابی در این بخش‌ها، تعویض دنده را با اختلال یا تأخیر مواجه کرده و ممکن است باعث لغزش گیربکس شود.
نکته نگهداری
- نگهداری سطح مناسب و کیفیت خوب روغن گیربکس، اصطکاک بیش از حد بین صفحات کلاچ را کاهش می‌دهد.
- اگر در هنگام تعویض دنده احساس «ضربه» یا «خمش» شدید داشتید، بهتر است هرچه زودتر به یک تعمیرگاه گیربکس مراجعه کنید.
